چشم‌انداز صنعت ایران؛ نوسان میان رکود، تثبیت و رشد محدود

بررسی شاخص‌ها و گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد بخش صنعت در وضعیت تعادل شکننده‌ای قرار دارد؛ جایی که افزایش هزینه تولید، محدودیت انرژی و ضعف بازار داخلی، مسیر تولید را مبهم کرده است. در این شرایط، سناریوهای پیش‌روی صنعت از رکود عمیق تا تثبیت نسبی و رشد محدود متغیر است، اما برآوردها احتمال تحقق سناریوی میانه را بیشتر ارزیابی می‌کنند.

به گزارش اکو تحلیل بخش صنعت در ماه‌های اخیر به یکی از محورهای اصلی خبرهای اقتصادی کشور تبدیل شده است. مرور گزارش‌های یک ماه گذشته در حوزه تولید، انرژی، صادرات و بازار داخلی نشان می‌دهد صنعت ایران در شرایطی قرار دارد که از یک‌سو با محدودیت‌های ساختاری گسترده مواجه است و از سوی دیگر ظرفیت‌هایی واقعی برای بقا، تطبیق و حتی رشد دارد. این تحلیل با بهره‌گیری از حجم قابل‌توجهی از داده‌های خبری منتشرشده، سه سناریوی محتمل آینده صنعت ایران را بررسی می‌کند: سناریوی سرد (رکود)، سناریوی میانه (ثبات نسبی) و سناریوی گرم (تحرک و رشد).

وضعیت فعلی صنعت؛ بین فشار و پایداری

۱. بحران نقدینگی و فشار هزینه‌ای

یکی از پرتکرارترین محورهای خبرهای صنعتی، مشکل نقدینگی است؛ مسئله‌ای که از صنایع بزرگ تا کوچک، همه را تحت تأثیر قرار داده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که:

دوره بازگشت سرمایه طولانی‌تر شده،
نرخ بهره بانکی بالا مانده،
هزینه انرژی و مواد اولیه افزایش یافته،
و بسیاری از واحدهای کوچک و متوسط به مرز زیان عملیاتی رسیده‌اند.

در صنایع قطعه‌سازی، فولاد، غذایی و نساجی، تولیدکنندگان از «عدم توجیه اقتصادی تولید» سخن گفته‌اند؛ موضوعی که به‌معنای فشار مضاعف بر حلقه اشتغال صنعتی است.

۲. انرژی؛ مهم‌ترین گلوگاه تولید

در ماه گذشته، اخبار مربوط به کمبود برق و گاز بار دیگر در صدر مشکلات تولید قرار داشت. محدودیت‌های انرژی باعث شده بسیاری از واحدهای صنعتی برنامه تولید خود را کاهش دهند. فولاد، پتروشیمی، سیمان و آلومینیوم از بخش‌هایی بوده‌اند که مستقیماً از قطعی‌های انرژی آسیب دیده‌اند. صنایع کوچک‌تر نیز از زیان ناشی از توقف خط تولید یا افزایش هزینه سرانه مصرف انرژی خبر داده‌اند.

۳. رکود تقاضا در بازار داخلی

در گزارش‌های متعدد خبرنگاران اقتصادی، کاهش قدرت خرید مردم و رکود تقاضا به‌عنوان عامل کلیدی کاهش فروش صنایع مطرح شده است. در بخش‌هایی مانند لوازم خانگی، مصالح ساختمانی، پوشاک و حتی خودرو، افت خرید باعث شده برخی تولیدکنندگان با انبارهای پر و گردش کالای پایین مواجه شوند. این رکود، حاشیه سود واحدها را کاهش داده و به افت ظرفیت تولید منجر شده است.

۴. صادرات؛ فرصت‌ساز اما محدود

هرچند صنایع فلزی، معدنی و پتروشیمی همچنان سهم قابل‌توجهی در صادرات غیرنفتی دارند، اما نوسانات نرخ ارز، مقررات بازگشت ارز و محدودیت‌های بین‌المللی مانع جهش صادرات شده‌اند. صادرات صنایع کوچک و متوسط از جمله صنایع غذایی و پلاستیک نیز با دشواری‌های لجستیکی و بانکی روبه‌رو است.

۵. تحرک‌های مثبت در میان اخبار منفی

در کنار چالش‌ها، نشانه‌هایی از پویایی صنعتی دیده می‌شود؛ از جمله:

افتتاح خطوط جدید دارویی، غذایی و قطعه‌سازی،
توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان،
تلاش برای اتصال صنعت و دانشگاه،
و حرکت صنایع به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر.

این موارد نشان می‌دهد که صنعت ایران با وجود فشارها، همچنان برای حفظ توان تولید در تلاش است.

سه سناریوی پیش‌روی صنعت ایران

سناریوی اول: سرد (رکود عمیق)

در این سناریو، چالش‌های موجود تشدید می‌شود و صنعت به سمت رکودی عمیق‌تر حرکت می‌کند. شرایطی که می‌تواند این سناریو را فعال کند عبارت است از:

استمرار کمبود انرژی بدون طرح‌های جبرانی،
تداوم نوسانات ارزی،
کاهش دسترسی به تسهیلات بانکی،
تشدید رکود مصرف،
و افزایش محدودیت‌های خارجی.

نتایج سناریوی سرد

افت محسوس ظرفیت تولید در صنایع مادر
تعطیلی گسترده SMEs
افزایش بیکاری در بخش صنعت
کاهش صادرات صنعتی
افزایش تورم تولید (PPI) و در نهایت تورم مصرف‌کننده

در این سناریو، صنعت وارد مرحله «بقای حداقلی» می‌شود.

سناریوی دوم: میانه (ثبات نسبی)

محتمل‌ترین سناریوی کوتاه‌مدت، سناریوی ثبات نسبی است؛ یعنی نه رکود شدید و نه جهش محسوس. عواملی که این سناریو را تقویت می‌کنند شامل موارد زیر است:

تثبیت نسبی نرخ ارز در محدوده قابل پیش‌بینی
مدیریت محدودیت‌های برق و گاز از طریق برنامه‌های زمان‌بندی‌شده
ارائه تسهیلات محدود اما هدفمند
کنترل قیمت مواد اولیه داخلی
ادامه صادرات در سطح فعلی

نتایج سناریوی میانه

افزایش آرام ظرفیت تولید در برخی صنایع مانند دارو و غذایی
حفظ اشتغال موجود
ادامه فعالیت واحدهای کوچک با حاشیه سود کم
ارتقای بهره‌وری به‌دلیل اجبار در کاهش هزینه‌ها
رشد محدود صادرات

این سناریو حالتی است که صنعت در آن «ایستایی فعال» خواهد داشت؛ یعنی بقا همراه با تلاش برای جلوگیری از سقوط.

سناریوی سوم: گرم (تحرک و رشد)

این سناریو نیازمند تصمیم‌های ساختاری و هماهنگ است. اگرچه احتمال آن در کوتاه‌مدت پایین‌تر است، اما در صورت اتخاذ سیاست‌های مناسب، می‌تواند محقق شود. عوامل محرک سناریوی گرم عبارتند از: